Mbi Stalinin dhe Zogun

[Brari]

gsh
----

DOSSIER

Dëshmia e rrallë e 65-vjeçarit Jovan Batishevi nga Tirana, për babanë e tij Gavrilin, rusin e bardhë nga Xhukashvilli i Gjeorgjisë, i cili erdhi në 1924 në Shqipëri, së bashkë me Zogun

"Babai im, shoku i Stalinit që i shërbeu


-------------------------------------------------------------------

Dashnor Kaloçi


Babai na tregonte se familja e Stalinit ka qenë një familje shumë problematike dhe me kontradita të shumta me të gjitha familjet e tjera të fshatit Xhukashvill. Vetëm njëri nga vëllezërit e Stalinit ka qenë njeri i hajrit, kurse të gjithë të tjerët, përfshi edhe Stalinin, ishin si kaçakë. Sa ishin në fshat, Stalini me vëllezërit e tij e kalonin gjithë kohën duke vjedhur dhe plaçkitur kryesisht kuajt e familjeve të tjera fshatare, të cilët më pas i shisnin në fshatrat e tjerë". Dëshmia e rrallë mbi të kaluërën e largët të ish-diktatorit të Bashkimit Sovjetik, vjen prej 65-vjeçarit Jovan Batishevi, babai i të cilit, Gavrili, ka qenë nga fshati Xhukashvill i Gjeorgjisë dhe e ka pas njohur personalisht Josif Stalinin dhe gjithë familjen e tij që njiheshin se kaçakë dhe vjedhës ordinerë kuajsh. Po kush ishte Gavril Batishevi, cila ishte e kaluar e tij, çfarë marrëdhëniesh kishin ata me familjen e Stalinit, sa kohë shërbeu ai tek Cari i Rusisë si erdhi ai në Shqipëri dhe si u trajtua nga regjimi komunist i Enver Hoxhës? Lidhur me këto e plot fakte të tjera na njeh intervista ekskluzive e djalit të tij, 65-vjeçarit, Jovan Batishevi.Carit dhe Zogut".


Zoti Jovan, cila është origjina e familjes suaj?
Origjina e familjes sonë është nga fshati Xhukashvill i Gjeorgjisë, ku në 17 mars të vitit 1895 ka lindur dhe babai im, Gavril Ivan Batishevi. Gjyshi im, Ivan Batishevi ka pasur shtatë djem dhe dy vajza, ndërsa babai im, Gavrili ishte i pesti nga fëmijët. Siç na ka pas treguar babai, familja e tij ka qenë një familje me prejardhje fisnike dhe shumë e pasur me prona e pasuri të shumta. Fshati Xhukashvill ka qenë një fshat tepër i njohur pasi aty ka lindur e ka banuar për shumë vjet me rradhë edhe Josif Visarianoviç Stalini me gjithë familjen e tij, e cila njihej me mbiemrin Xhukashvilli.

A e ka pas njohur babai juaj Stalinin dhe cilat kanë qenë marrëdhëniet e familjes së tij me atë të Stalinit?
Im atë e ka pas njohur personalisht shumë mirë Stalinin, por ndonjë miqësi me të nuk ka pasur kurrë. Kjo gjë vinte jo vetëm për faktin se Stalini ka qenë disa vjet më i madh në moshë, por edhe sepse ndërmjet dy familjeve, asaj të babait tim dhe asaj të Stalinit, nuk ekzistonte asnjë lloj miqësie.

Përse ndodhte kjo, pra që dy familje të një fshati nuk shkonin mirë me njëra tjetrën?
Ka pasur disa arsye që ato nuk bëheshin me njëra tjetrën. E para ishte origjina. Familja e babait tim, e cila në atë kohë përbëhej prej afro 75 antarësh, ishte një familje e pasur dhe fisnike në disa breza. Prej saj kishin dalë shumë djem e vajza të shkolluara, ndërsa ajo e Stalinit nuk ishte e tillë. E dyta familja e babait tim ishte një familje që e përkrahte dhe kontribuonte për Carin e Rusisë, ndërsa ajo e Stalinit ishte kundërshtare e tij.

Çfarë ju ka pas treguar babai për familjen e Stalinit?
Babai na tregonte se familja e Stalinit ka qenë një familje shumë problematike dhe me kontradita të shumta me të gjitha familjet e tjera të fshatit Xhukashvill. Babai na thoshte se vetëm njëri nga familja e Stalinit ka qenë njeri i hajrit, kurse të gjithë të tjerët, përfshi edhe Stalinin, ishin si kaçakë. Sa ishin në fshat, Stalini me njerzit e familjes së tij e kalonin gjithë kohën duke vjedhur dhe plaçkitur kryesisht kuajt e familjeve të tjera fshatare, të cilët më pas i shisnin në fshatrat e tjerë.

Ku u shkollua babai juaj, Gavrili?
Shkollën fillore, tetëvje-çaren dhe të mesmen, babai i mbaroi në fshatin e lindjes dhe më pas ai u regjistrua për oficer në shkollën e kadetëve në Moskë, të cilën e mbaroi me rezultate shumë të mira aty nga viti 1915. Pas kësaj babai u caktua në një repart afër Moskës ku shërbeu për një vit e gjysëm. Gjatë asaj kohe reparti ku shërbente Gavrili u sulmua disa herë nga forcat bolshevike dhe për trimëritë e treguara në mbrojtjen e repartit të tij, babai u dekorua me Kryqin e Artë të Carit të Rusisë duke u shpallur "Hero i Carit". Pas kësaj si shpërblim, babanë e dërguan në Akademinë Ushtarake në Moskë në degën e Kavalerisë, të cilën ai e mbaroi me rezultate shumë të mira në qershorin e vitit 1915, duke fituar gradën superiore. Pas mbarimit të akademisë ushtarake, Gavrili u thërrit për të shërbyer brënda në Pallatin Mbretëror të Carit, i njohur ndryshe si Pallati i Dimrit..

Ndërsa Gavrili shërbente në Pallatin e Dimrit, familja e tij vazhdonte të jetonte ende në fshatin Xhukashvill?
Në vitin 1915 kur babai shërbente në repartin ushtarak afër Moskës, babai i tij, Ivani, e shpërnguli të gjithë familjen e tij nga fshati Xhukashvill dhe u vendos në fshatin Stavropol afër Kaukazit. Një nga arsyet kryesore të largimit të tyre, ishte ajo se ata nuk i duronin dot bëmat e familjes së Stalinit, e cila nuk i linte rehat duke i plaçkitur herë pas here.

Sa kohë shërbeu Gavrili në Pallatin e Carit?
Në atë detyrë babai shërbeu deri në fundin e gushtit të vitit 1917, kohë kur u shkri dhe reparti i Gardës Mbretërore të Carit. Pas kësaj babai mori dy rrogat e fundit dhe u kthye pranë familjes në fshatin Stavropol. Aty nuk qëndroi për shumë kohë, pasi duke qenë se kishte shërbyer në Pallatin e Carit, ai kërkohej për t'u vrarë nga forcat bolshevike. Babai më tregonte se në atë kohë i jati i tij, Ivani i dha një shumë të madhe parash dhe i tha të largohej edhe nga Rusia, pasi forcat e majta të Leninit ishin në prag të fitores së tyre. Në atë kohë shumë nga rusët e bardhë emigruan për në Francë e SHBA, kurse Gavrili u detyrua dhe emigroi në Jugosllavi së bashku edhe me shumë ish-ushtarakë të tjerë të Carit, duke u sistemuar në Beograd me statustin e azilantit politik.

Sa kohë qëndroi Gavrili në Jugosllavi?
Në Jugosllavi babai qëndroi si emigrant politik deri në dhjetorin e vitit 1924, kur së bashku me 300 rusë të tjerë të bardhë, ai u zgjodh për të shoqëruar Zogun në rikthimin e tij në Shqipëri.

Pas ardhjes në Shqipëri, ku shërbeu babai juaj, a vazhdoi ai të qëndronte pranë Zogut?
Që nga dhjetori i vitit 1924 kur erdhi në Tiranë, e deri në shtatë prillin e vitit 1939 kur Zogu u detyrua të largohej nga Shqipëria, babai im ka shërbyer vazhdimisht në Pallatin Mbretëror të Zogut si oficer i thjeshtë. Edhe pse kishte kryer akademinë ushtarake në Moskë dhe ishte dekoruar me Kryqin e Artë "Hero i Carit", kur erdhi në Shqipëri, nuk e di se për çfarë arsye babai nuk i tregoi gradat dhe siç thashë ai shërbeu si oficer i thjeshtë.

A ka pasur Gavrili afrimitet me Zogun?
Babai nuk ka pasur ndonjë afrimitet të madh me Zogun, por di që ai i ka pas dhuruar Zogut, shpatën që ia kishin dhënë kur e kishin dekoruar "Hero i Carit".Miku i ngushtë i Zogut ishte Boris Beleski, shoku më i ngushtë i babait.

Cilët kanë qenë miqtë më të afërt të Gavrilit nga rusët e bardhë që erdhën me Zogun në Shqipëri?
Përveç Boris Beleskit, mik i ngushtë i tij ka qenë dhe Llavrent Paqoku.

Ku ka banuar babai juaj në Tiranë?
Fillimisht të gjithë rusët e bardhë që shoqëruan Zogun, u sistemuan në Hotel "Elbasani" i cili ndodhej diku në qëndër të Tiranës, fare pranë xhamisë. Ndërsa në vitin 1937 kur ai u martua me nënën time, Marushe Haxhinasta, ata morën një shtëpi me qera pranë xhamisë tjetër, atje ku sot është lagjia "Ali Demi". Nga ajo martesë kam lindur vetëm unë në 29 tetor të vitit 1939, pasi prindërit e mi nuk patën fëmijë të tjerë.

Gjatë kohës së Zogut, a tentoi babai të lidhej me familjen e tij në Bashkimin Sovjetik?
Ai tentoi disa herë të lidhej, por nuk mundi se nuk kishte asnjë adresë. Ndoshta familja e tij mund të ishte përndjekur nga regjimi komunist i Stalinit si ish-përkrahës të Carit dhe nuk dihej ku kishin përfunduar.

Po pas largimit të Zogut nga Shqipëria në prillin e 1939, çfarë ndodhi me babanë tuaj?
Në vitin 1940, babai u arrestua nga italianët duke u akuzuar se kishte ardhur nga Bashkimi Sovjetik në Shqipëri për përhapjen e ideve komuniste dhe për këtë gjë ai internua në disa ishuj të Italisë. Në internim ai nuk qëndroi më shumë se gjashtë muaj, pasi siduket ajo gjë u sqarua dhe babai u lirua e erdhi përsëri në Shqipëri. Pas kësaj ai filloi punë në Kopshtin Zoologjik të Tiranës (që ndodhej aty ku sot është lulishtja e Parlamentit) ku kishte vetëm arinj.

Sa kohë punoi babai në Kopshtin Zoologjik?
Aty babai punoi deri sa vdiq në prillin e vitit 1960.

Po me ardhjen e komunistëve në pushtet në 1944, duke pasur parasysh faktin se ai kishte ardhur me Zogun në Shqipëri dhe kishte shërbyer në pallatin e tij, a pati probleme Gavrili?
Babai nuk pati asnjë problem nga komunistët që erdhën në pushtet në 1944 dhe ai vazhdoi të punonte në Kopshtin Zoologjik njëlloj si më parë. Një nga arsyet kryesore që mendoj unë se ai nuk u ngacmua prej komunistëve, ishte fakti se ai kishte qenë i internuar në Itali nga fashistët, me akuzën e ardhjes në Shqipëri për përhapjen e ideve komuniste. Kjo mendoj se duhet të ketë qenë si të thuash alibia që e shpëtoi babanë nga hakmarrja e komunistëve, kur dihet fare mirë se disa nga rusët e tjerë të bardhë u masakruan prej tyre. Njëri nga ata ishte Boris Beleski, miku më i ngushtë i babait, gruaja e të cilit, Kalina, ishte nunja ime.
Po pas vitit 1944, e deri sa ishte gjallë, a e ruajti babai miqësinë me ndonjë nga rusët e tjerë të bardhë që kishin mbetur në Shqipëri?
Si fillim desha të them se nga 300 rusët e bardhë që erdhën me Zogun në Shqipëri, më shumë se gjysma qëndruan këtu duke u martuar dhe duke krijuar familjet e tyre. Pas viteve 1945, babai rujti miqësinë me disa prej tyre, por dy miqtë më të ngushtë ai kishte Nikolla Prohrin dhe Viktor Lenivenkon. Që nga koha e Zogut, Nikolla kishte punuar si iguzhinier, ndërsa Viktori si mekanik tek SITA. Edhe pas 1945, Nikolla vazhdoi të punonte si guzhinier, kurse Viktori punoi si mekanik në uzinën "Enver".që nga viti 1949 e deri sa doli në pension. Duke i pasur miq të ngushtë, si beqar që ishin, babai i mbajti ata në shtëpinë tonë tek "Ali Demi". Nikolla vdiq aty në shtëpinë tonë në vitin 1958, kurse kur u martova unë dhe ishim shumë ngushtë, Viktori shkoi në Azilin e Pleqëve, ku dhe vdiq në fillimin e viteve '80. Edhe me Llavrent Paqokun që vdiq në vitin 1965 babai e ruajti miqësinë.

Po nga shqiptarët kë kishte mik babai juaj?
Gavrili ka pasur mik të ngushtë vetëm, Cen Murthin, një tiranas që shiste pemë aty tek Pedagogjikja ku ne banonim me qera tek Mazrrekët, një familje tiranase me të cilën shkonim shumë mirë. Me Cenin babai pinte ndonjë gotë herë tek dyqani i tij dhe herë në shtëpinë tonë. Me njeri tjetër babai nuk shoqërohej pasi ka qenë një tip shumë i mbyllur dhe më shumë rrinte në shtëpi duke lexuar librat e shumtë që kishte në bibliotekën e tij personale.

A ju tregonte babai mbi të kaluarën e tij dhe historitë me Stalinin?
Shumë rrallë, babai nuk fliste kurrë për ato gjëra dhe kur i vinte ndonjë nga shokët e tij në shtëpi, unë e dija detyrën që duhej të largohesha për në dhomën tjetër. Të gjitha këto që po u tregoj, unë mezi ia kam shkëputur atij ndër vite.

Nga se vdiq babai?
Vdekja e babait për mua ka ngelur mjaft e dyshimtë, pasi ai ishte një njeri me fizik të fortë (2,04 m. i gjatë) dhe nuk kishte vuajtur kurrë nga ndonjë sëmundje. Kur vdiq babai më 11 prill 1960 unë isha ushtar në kufi dhe kur erdha në shtëpi me leje, ai ishte varrosur. Nëna më tregoi se babait i kishte plasur stomaku dhe e kishin shtruar urgjent në spital, por më tej nuk dinte se si e kishin mjekuar. Nëna vazhdimisht dyshonte për vdekjen e babait dhe për këtë gjë unë pyeta pas disa kohësh doktor Papariston, i cili më tha se nuk e mbante mënd, pasi ai operonte me dhjetra pacientë.

Ju vetë ku keni punuar?
Pasi mbarova gjimnazin në vitin 1958 dhe u lirova nga ushtria në vitin 1961, unë fillova punë si tornitor dhe dispeçër në uzinën "Enver" ku kam punuar deri në vitin 1995 kur dola në pension.

Gjatë atyre viteve a keni pasur probleme dhe a ua përmëndnin ndonjëherë të kaluarën e babait.
Në përgjithësi nuk më kanë ngacmuar, por ka pasur raste kur në punë më thonin: "Babi yt solli Zogun në Shqipëri", apo kur kaloja në rrugë më thonin: "Ja po kalon ky rusi i bardhë". Deri sa ishte gjallë babai nuk na kanë ngacmuar shumë, por disa probleme të vogla i patëm pas vdekjes së tij kur erdhëm me shtëpi këtu afër shkollës "Alqi Kondi". Në atë kohë Fronti filloi të gërmonte në biografinë e tij dhe në vitin 1964 na bënë kontroll në shtëpi dhe na sekuestruan pjesën më të madhe të fotografive të babait ku ai kishte dalë si ushtarak i Carit dhe i Zogut. Pas këtij kontrolli ne na propozuan disa herë për të na internuar nga Tirana, por përsëri nuk na lëvizën.

Po pas viteve '90 ju a keni tentuar të lidheni me familjen e babait tuaj në ish-Bashkimin Sovjetik?
Pas viteve '90 unë shkova disa herë në ambasadën ruse në Tiranë, por megjithë dëshirën e madhe të tyre nuk mundëm të krijonim dot asnjë lidhje. Pas vitit 2000, unë kam shkuar disa herë në Rusi ku jeton e punon njëri nga dy djemtë e mij, por përsëri nuk kam marrë asnjë të dhënë për familjen e babait tim.

------